، پس از ۱۵ سال که از شروع ساخت سریال «سرزمین مادری» گذشته و دوبار که به صورت رسمی از پخش آن جلوگیری شده، بالاخره این مجموعه از ۵ مهرماه بر روی پلتفرم تلویبیون منتشر شد. این مجموعه قرار بود از آثار فاخر سازمان صدا و سیما باشد که خود مدیران هم به موفقیت آن بسیار امیدوار بودند. اما یک سوتفاهم و حاشیه‌هایی که در ادامه برای این سریال به وجود آمد، ده سال «سرزمین مادری» را در آرشیو تلویزیون باقی گذاشت.
شکل‌گیری سریال سرزمین کهن
پاییز سال ۱۳۸۷ بود که خبری در رسانه‌ها منتشر شد، مبنی بر اینکه سریالی به نام «سرزمین کهن» به کارگردانی کمال تبریزی و با فیلمنامه‌ای از علیرضا طالب‌زاده وارد فاز تولید شده است. این سریال در دسته پروژه‌های به اصطلاح الف ویژه سازمان صدا و سیما قرار داشت، هزینه زیادی برای ساخت آن شده بود و قرار بود در سه فصل ساخته شود.
در آن سال‌ها هنوز ستارگان سینما رابطه خوبی با تلویزیون داشتند و سازندگان «سرزمین کهن» مجموعه‌ای از بازیگران چهره و محبوب را دور هم جمع کرده بودند تا سریالی درباره تاریخ معاصر ایران بسازند. این مجموعه قرار بود اتفاقات سیاسی و اجتماعی ایران، از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷ در بستر زندگی یک نوجوان به نام رهی را روایت کند که در طول این سال‌ها بزرگ می‌شود و شاهد عینی تاریخ است.
فیلمبرداری رسمی سریال از آذر ۸۷ در لوکیشنی در خیابان وحدت اسلامی تهران شروع شد و فیلمبرداری فصل اول آن تا بهار ۸۹ طول کشید. از سوی سازمان قرار شد تغییراتی در ادامه فیلمنامه داده شود و اصلاحاتی هم شامل فصل اول شد و در نهایت فیلمبرداری فصل دوم هم از زمستان سال ۸۹ آغاز شد.
اواخر تابستان سال ۹۲ بود که خبر رسید ساخت فصل دوم هم به پایان رسیده و به زودی سریال «سرزمین کهن» روی آنتن شبکه سه خواهد رفت. این پروژه آنقدر برای سازمان مهم بود که تبلیغات آن از هر سه شبکه اصلی سیما پخش می‌شد و بالاخره روز ۳ بهمن ۱۳۹۲ برای روز آغاز پخش این سریال انتخاب شد اما پس از پخش تنها چهارقسمت، متوقف شد و پس از آن هم هرگز به آنتن نرسید.
در واقع برخی اعتراضات قومیتی که با عصبانیت نمایندگان قومیت‌ها در مجلس همراه شد، درنهایت به توقف پخش این سریال انجامید. اسماعیل جلیلی، نماینده مسجدسلیمان در مجلس در پی پخش سرزمین کهن، اقدام صداوسیما در تحریف تاریخ بختیاری را غیرحرفه‌ای، اختلاف‌افکنانه و دشمن‌شاد‌کن دانست و خواستار توقف این سریال تا زمان اصلاح آن شد. محمد‌تقی توکلی، نماینده الیگودرز نیز در صحن علنی مجلس، به تقبیح این سریال پرداخت و عباس پاپی‌زاده، نماینده دزفول پس از بیان اظهاراتش در محکوم‌کردن این مجموعه، از ارسال پرونده سریال سرزمین کهن به شورای عالی امنیت ملی خبر داد.
خلاصه و عوامل سریال سرزمین کهن
سریال «سرزمین کهن» یا «سرزمین مادری» داستانش را در سه فصل روایت می‌کند. قهرمان این سریال «رهی» نام دارد که داستان زندگی‌اش در سه مقطع کودکی، جوانی و میانسالی روایت می‌شود. علی شادمان نقش کودکی، شهاب حسینی نقش جوانی و آرش مجیدی نقش میانسالی این کاراکتر را بازی کرده‌اند.
سرزمین کهن یکی از پر ستاره‌تری سریال‌های تولیدی تلویزیون است که در آن علاوه بر بازیگران نام برده، بازیگران سرشناسی، چون هنگامه قاضیانی، امیر آقایی، محسن تنابنده، جواد عزتی، نیکی کریمی، محمد رضا فروتن، پژمان بازغی، سعید راد، رضا کیانیان، هومن سیدی، سعید راد، بی‌تا فرهی، حسین محجوب، امیر حسین آرمان و… در آن به ایفای نقش پرداخته‌اند.
سریال سرزمین کهن در ۶۶ قسمت ۵۰ دقیقه‌ای در مرکز سیما فیلم تهیه و تولید شده است. این سریال در کنار مجموعه‌های «قصه‌های رودخانه»، «دوران سرکشی»، «لیلی با من است» و «شهریار» پنجمین سریال تلویزیونی کمال تریزی است.
از سرگیری ساخت و حاشیه‌هایش
در اواخر تابستان ۹۴ پس از نزدیک به دو سال که از ماجرای توقف ساخت سرزمین کهن می‌گذشت، زمزمه‌هایی درباره حل شدن اختلافات و از سرگیری پخش «سرزمین کهن» به گوش می‌رسید، تا اینکه کمال تبریزی اعلام کرد، تا پایان سال، کار ساخت فاز سوم را شروع خواهد کرد. همه این حرف‌ها و گمانه‌زنی‌ها، در نوروز ۹۵ به پایان رسید و گروه تولید سرزمین کهن وارد ساخت فاز سوم شدند. در آن زمان هنوز صحبت درباره پخش سریال خیلی قطعی و رسمی به نظر نمی‌آمد و منابع نزدیک به معاونت سیما، پاییز ۹۵ را به عنوان زمان از سرگیری پخش این سریال در تلویزیون اعلام می‌کردند.
به دلیل حاشیه‌ها و توقفی که در ساخت سریال «سرزمین کهن» به وجود آمد، تعدادی از بازیگران این مجموعه تغییر کردند. شهاب حسینی که بازیگر اصلی فصل‌های اول و دوم سریال محسوب می‌شد، دیگر در فصل سوم حضور نداشت و به جای آن آرش مجیدی جایگزین شد. همچنین هنگامه قاضیانی که از چهره‌های مهم سریال بود، جای خودش را به پریوش نظریه داد و سعید راد جایگزین فرهاد قایمیان شد. کمال تبریزی خیلی از این تغییرات راضی نبود و در مصاحبه‌هایش ابراز امیدواری می‌کرد که مخاطبان با این تغییر چهره‌ها کنار بیایند.
همه چیز تقریبا داشت به حالت عادی باز می‌گشت، اما شب ۷ خرداد ۱۳۹۵ جنجال دیگری رخ داد. آن شب، به رسم جمعه شب‌ها، فصل سوم برنامه «هفت» با اجرای بهروز افخمی به روی آنتن رفت. آن روز‌ها فیلم «دونده زمین» کمال تبریزی روی پرده اکران بود و مسعود فراستی منتقد همیشگی هفت، در زمانی که می‌خواست این فیلم را نقد کند، از لفظ رکیکی روی آنتن زنده تلویزیون استفاده کرد.
کمال تبریزی چند روز پس از این اتفاق، در واکنش به آن، ساخت فصل سوم «سرزمین کهن» را متوقف کرد و در توضیح این کار گفت: «این تصمیم اعتراضی است به سکوت مدیران تلویزیون در برابر اهانت یک برنامه به اصطلاح سینمایی به کارگردان تلویزیون». البته قهر تبریزی چندان طول نکشید و بعد از چند هفته با وساطت مدیران تلویزیون دوباره کار ساخت سریال از سر گرفته شد. در نهایت با گذشت بیش از یک سال از شروع ساخت فصل سوم «سرزمین کهن»، بالاخره ساخت این پروژه پر حاشیه و طولانی در تیر ماه ۱۳۹۶ پس از نزدیک ۱۰ سال به پایان رسید.
وعده پخش و توقیف دوباره سریال سرزمین مادری
در سال‌های پس از توقیف سریال، بار‌ها صحبت‌هایی درباره پخش دوباره این مجموعه به گوش می‌رسید. حتی یک پژوهشگر تاریخ بختیاری با حضور در یک برنامه تلویزیونی گفت: «ما بختیاری‌ها زود قضاوت کردیم و فقط چند قسمت از این سریال را دیدیم درحالی‌که قهرمان داستان، شخصیتی لر و بختیاری است و گفته‌اند اواسط داستان از این قوم ایرانی خیلی تعریف و تمجید می‌شود.»
این پژوهشگر همچنین گفته بود که قرار است چندنفر از بزرگان قوم بختیاری، سریال «سرزمین کهن» را تا انتها تماشا کنند و با مذاکره آنان با صداوسیما، این سریال به پخش برسد. از سوی دیگر پس از خبر پایان یافتن ساخت این سریال، مرتضی میرباقری معاونت وقت سیما، خبر از پخش آن پس از پایان یافتن مجموعه «معمای شاه» داده بود، یعنی در زمستان ۹۵، اما تا تابستان ۹۶ این وعده عملی نشد. درنیمه مرداد ۹۶، میرباقری در مصاحبه‌ای گفت: «چندین جلسه ۱۰ ساعته با نمایندگانی از قوم بختیاری برگزار کردیم و تمام نکات مورد نظر را دریافت و اعمال کردیم و اکنون امیدواریم با مرتفع شدن همه مسایل این سریال فاخر را پخش کنیم.»
در ابتدای مهر ماه سال ۹۶، بلاخره بعد از فراز و نشیب‌های فراوانی که بر سریال «سرزمین کهن» گذشت، اعلام شد که این سریال از جمعه ۱۴ مهر روی آنتن شبکه سه خواهد رفت. برای اینکه جای شک و شبهه‌ای از لحاظ پرداختن به قومیت‌های مختلف ایرانی وجود نداشته باشد، در تصمیمی نام سریال به «سرزمین مادری» تغییر پیدا کرد و قرار شد قسمت‌های پخش شده، دوباره از ابتدا پخش شوند البته با این تفاوت که نام خاندان بختیاری در سریال به نام فامیلی بهادری تغییر پیدا کرده و دیالوگ‌های شبه برانگیز هم با دوبله عوض شده بودند.
اما این بار هم با وجود پخش تیزر‌های سریال، این مجموعه پخش نشد و حتی چند روز پس از موعد مقرری که برای پخش آن در نظرگرفته شده بود، متن نامه‌ای منتشر شد که منصوب به شورای علمی بازبینی سریال «سرزمین مادری» می‌شد. در این نامه ده بند متذکر شده، اما در نهایت از سوی این شورا خواستار موکد شده بود که سریال «سرزمین مادری» هیچ‌وقت پخش نشود.
بازگشت سریال سرزمین مادری پس از ده سال
از پاییز سال ۱۳۹۶ تا اواسط تابستان امسال، هیچ خبر رسمی از سریال «سرزمین کهن» که دیگر همه او را با نام «سرزمین مادری» می‌شناختند، نبود. گاهی برخی از سازندگان و بازیگران در مصاحبه‌هایشان از توقیف این مجموعه ابراز تاسف می‌کردند. اما علاوه بر مخالفت‌های زنجیره‌ای با این مجموعه، تغییرات در سطوح مدیریتی تلویزیون هم مدام پرونده این مجموعه توقیفی را به فراموشی می‌سپرد. بالاخر پس از اینکه پیمان جبلی مدیریت سازمان صدا و سیما را برعهده گرفت و در روز‌های پایانی تابستان امسال، از سوی روابط عمومی تلویزیون اعلام شد که مشکلات این سریال برطرف شده و همین روز‌ها به آنتن می‌رسد. اما در نهایت از اول مهر اعلام شد که سریال «سرزمین مادری» از ۵ مهر از پلتفرم تلویبیون که وابسته به سازمان صدا و سیما است، پخش شد. این در حالی است که پیش از این کمال تبریزی خواستار این بود که سریال به یکی از پلتفرم‌های شبکه نمایش‌خانگی داده شود تا در آنجا پس از سال‌ها «سرزمین مادری» دیده شود.
در این ۱۰ سال هیچ‌گاه درباره هزینه‌های مادی و معنوی که در طول ساخت و پس از اتمام این پروزه بر سازندگان آن تحمیل شده، صحبت نشد که احجافی در حق تولید کنندگان این سریال به شمار می‌رود. از سوی دیگر باید گفت مخاطبان به سختی جذب این سریال خواهند شد زیرا با وجود اینکه داستان آن در گذشته اتفاق می‌افتد، اما به هرحال هنگامی که گرد زمان که بر یک اثر می‌نشیند، دیگر آن تازگی برای جذب مخاطب را ندارد. همچنین با پخش آن در یک پلتفرم کم طرفدار عملا بخش زیادی از مخاطبان از مجموعه تماشگران این سریال حذف شده است.
