قوم بختیاری یکی از اقوام بسیار بزرگ و اصیل در ایران هستند که پیشینه تاریخی بسیار غنی دارند، گویش این قوم بزرگ لری و شغل عمده آن‌ها نیز دامداری است.
یکی از شیرینی‌های زندگی قوم بختیاری این است که این افراد از دیرباز به منظور یافتن چراگاه مناسب برای دام‌های خود در حال کوچ بوده و با فرا رسیدن فصل زمستان از مناطق ییلاقی به قشلاقی کوچ می‌کنند، طوایف بختیاری به ۲ شاخه چهار لنگ و هفت لنگ تقسیم می‌شوند که هر یک از این ۲ شاخه از چندین باب تشکیل شده و در هر باب نیز چند طایفه وجود دارد همچنین در هر طایفه چند تیره پس از آن چند تش، اولاد و خانوار وجود دارد و در ساختار اجتماعی ایل بختیاری خانوار کوچک‌ترین بخش به شمار می‌آید.
با توجه به اینکه ایل بختیاری یکی از اقوام تاریخی و بزرگ در ایران محسوب می‌شود دارای فرهنگ، آداب و رسوم بسیار غنی و فاخری در تمامی زمینه‌هاست که یکی از آن‌ها نیز آداب تدفین اموات است، قوم بختیاری در زمان پیش از اسلام که به خاک سپردن اموات مرسوم نبود از روش ویژه‌ای برای در امان نگه داشتن اموات خود از دسترس حیوانات استفاده می‌کردند.
بردگوری‌های بختیاری در واقع حفره‌هایی در دل صخره‌ها هستند که برای دفن اموات مورد استفاده قرار می‌گرفته تا جسد فرد فوت شده از گزند حیوانات وحشی در امان باشد و این بیانگر احترامی است که مردم قوم بختیاری برای اموات خود قائل بودند، امروزه نیز آثار بسیاری از این برگوری‌ها در مناطق بختیاری موجود است.
عمده بردگوری‌های چهارمحال و بختیاری در منطقه بختیاری قرار دارند
اردشیر آخوندی کارشناس میراث فرهنگی چهارمحال و بختیاری در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در شهرکرد گفت: بردگوری‌ها سنگ‌هایی هستند که به صورت تکی یا صخره‌ای وجود دارند این نوع سنگ‌ها دریچه یا حفره دارند و در گویش بختیاری به این نوع سنگ‌ها که دارای دریچه هستند بردگوری گفته می‌شود.
وی با بیان اینکه بردگوری در فرهنگ بختیاری ۲ معنی دارد، ادامه داد: برد دارای معنی سنگ و گوری نیز به معنای گور یا قبر است اما آن چه در اینجا مورد توجه قرار دارد معنای دیگر بردگوری‌ها است در واقع قوم بختیاری آثار و بقایای باستانی را که نمی‌توانند برای آن قدمت یا تاریخی تعیین کنند را به دوران گبری یا قبل از اسلام ربط می‌دهند به همین جهت نیز به این نوع آثار بردگوری یعنی سنگ گبری گفته می‌شود.
آخوندی افزود: عمده سنگ‌های گبری چهارمحال و بختیاری در حوزه فرهنگ بختیاری واقع هستند و تنها سه بردگوری در بدنه یک سنگ بزرگ در جونقان و در کنار چشمه بلبل قرار گرفته که تنها بردگوری‌هایی هستند که در حوزه چهارمحال قرار دارند، مابقی بردگوری‌های استان در حوزه بختیاری واقع شده‌اند.
وی عنوان کرد: احتمالا در دوران قبل از اسلام و دورانی که بردگوری‌ها در فرهنگ ساکنان این منطقه جایگاهی داشته است خانوارهای عشایر از حوزه بختیاری کنونی در کنار چشمه بلبل جونقان ساکن بودند و از برگوری‌های ذکر شده برای دفن اموات خود استفاده می‌کردند.
این کارشناس میراث فرهنگی چهارمحال و بختیاری اضافه کرد: کمترین ابعاد دریچه بردگوری‌ها ۳۵ در ۳۵ سانتی‌متر و بزرگ‌ترین آن‌ها نیز ۶۵ در ۷۰ سانتی‌متر است همچنین در اطراف بیرونی این دریچه‌ها قابی تراشیده شده که یک نمای بیرونی به دریچه بردگوری می‌دهد.
وی تصریح کرد: درون بردگوری‌ها فضایی وجود دارد که ارتفاع آن‌ها از ۶۵ تا ۱۲۰ سانتی‌متر است یعنی اگر انسانی قصد ورود به آن‌ها را داشته باشد باید به صورت خمیده وارد شود، طول این بردگوری‌ها به اندازه قد معمولی انسان‌ها یعنی حدود ۱۷۵ تا ۲ متر است عرض آن‌ها نیز به اندازه‌ای است که ۲ انسان می‌توانند به صورت خوابیده در کنار یکدیگر قرار بگیرند البته برخی برگوری‌ها تا حدود ۱۰ تا ۱۲ نفر نیز ظرفیت دارند.
بزرگ‌ترین بردگوری چهارمحال و بختیاری در روستا ده‌کهنه قرار دارد
آخوندی با اشاره به اینکه بزرگ‌ترین نمونه بردگوری در چهارمحال و بختیاری متعلق به روستا ده‌کهنه میانکوه از توابع شهرستان اردل است، یادآور شد: درون بردگوری‌ها معمولا یک برجستگی مانند بالشت وجود دارد که سر انسان روی این برجستگی قرار می‌گیرد همچنین بسیاری از بردگوری‌ها دارای یک گودال هستند و کف آن‌ها شیب‌دار است تا روغن بدن جسدی که درون بردگوری قرار می‌گیرد از طریق این شیب به درون گودال هدایت شود.
وی با اشاره به اینکه بردگوری‌ها برای دفن اموات مورد استفاده قرار می‌گرفتند، بیان کرد: در آیین زرتشت که پیش از اسلام در ایران رواج داشته چهار عنصر اصلی زمین، آفتاب، باد و هوا مقدس بودند همچنین در این آیین جسد فرد فوت شده آلوده تلقی می‌شد بنابراین به صورت مستقیم در خاک دفن نمی‌شد.
تفاوت تدفین اموات در آیین بختیاری و زرتشتی
این کارشناس میراث فرهنگی چهارمحال و بختیاری افزود: در مناطق کویری برج‌هایی ساخته می‌شد و اجساد مردگان بر روی این برج‌ها که به صورت مسطح بود قرار می‌گرفت و مدتی بعد که گوشت جسد توسط حیوانات از بین می‌رفت استخوان‌های اجساد در چاهکی کنار برج‌ها دفن می‌شد، این برج‌ها به برج خاموشی معروف هستند اما در فرهنگ زرتشتی به آن‌ها استودان یا استخوان‌دان نیز گفته می‌شود.
وی ادامه داد: در منطقه عشایری بختیاری برای دفن اموات بردگوری‌ها ایجاد می‌شد که معمولا در کنار راه‌های ارتباطی مال‌رو در نزدیکی وارگه‌های عشایری به صورت تکی یا چندتایی وجود داشتند که بردگوری‌های چندتایی بر سطح و بدنه یک سنگ تک افتاده یا بر بدنه صخره‌ها ساخته می‌شدند؛ ایجاد بردگوری به ویژه در سالیان گذشته و با وجود ابزارآلات ابتدایی کاری سخت و با مشقت بوده که به زمان زیادی نیاز داشته است.
این کارشناس میراث فرهنگی چهارمحال و بختیاری عنوان کرد: پس از قرار دادن اجساد در بردگوری‌ها در آن‌ها کاملا بسته می‌شده تا حیوانات آسیبی به پیکر افراد متوفی وارد نکند البته پس از گذشت مدت‌های طولانی افراد مجدد به بردگوری بازگشته و استخوان‌های فرد فوت شده را در نزدیکی بردگوری به خاک می‌سپردند.
وی با اشاره به اینکه تفاوت فرهنگی در تدفین افراد فوت شده در برج‌های خاموشی زرتشتی و بردگوری‌های بختیاری موضوع قابل توجهی است، اضافه کرد: فرهنگ تدفین در قوم بختیاری از آیین‌های محلی تاثیر گرفته است.
آخوندی تصریح کرد: مردم در قوم بختیاری برای اجساد مردگان احترام بسیاری قائل بودند بنابراین آن‌ها را در دسترس حیوانات قرار نمی‌دادند اما از طرفی نیز با توجه به اینکه زمین و خاک را مقدس می‌دانستند قصد آلوده کردن آن را نداشتند و به همین جهت از بردگوری‌ها استفاده می‌کردند.
وی یادآور شد: استفاده از بردگوری‌ها در فرهنگ مادها وجود داشته و مقبره‌های صخره‌ای دکان داوود و قیزقاپان در سلیمانیه عراق از جمله آرامگاه‌هایی است که از زمان مادها به یادگار مانده است بنابراین بردگوری‌های بختیاری نیز تحت تاثیر آیین تدفین اموات در دوران مادها قرار داشته است.
نقش رستم نمونه سلطنتی بردگوری‌های بختیاری است
کارشناس میراث فرهنگی چهارمحال و بختیاری بیان کرد: نوع سلطنتی بردگوری‌ها در نقش رستم در استان فارس وجود دارد که به روایتی مقبره پادشاهان هخامنشی مانند داریوش، خشایار، اردشیر و سایر پادشاهان این سلسله است.
وی افزود: می‌توان گفت استفاده از مقبره‌های صخره‌ای در دوران مادها رایج شد و در دوران هخامنشیان و ساسانیان تا دوران اسلام نیز رواج داشت اما به تدریج تدفین مستقیم اموات در خاک مرسوم و نوع تدفین اموات در بردگوری‌ها به فراموشی سپرده شد.
آخوندی بیان کرد: تعداد زیادی از بردگوری‌های استان در منطقه بازفت قرار دارند که بخشی از آن‌ها به ثبت آثار ملی رسیده و می‌توانند محل توجه گردشگران داخلی و خارجی همچنین محققین و پژوهشگران باشند.
بردگوری‌ها و ناگفته‌هایی که از تاریخ قوم بختیاری دارند
در حقیقت بردگوری‌ها نشان از تاریخ و تمدن عظیم قوم بختیاری هستند چرا که این قوم در زمان پیش از ورود اسلام به ایران و در روزگاری که ابزار و وسائل چندانی در اختیار بشر قرار نداشت با سختی و مشقت برای دفن اموات قبرهایی را در دل کوه ایجاد می‌کردند تا به این طریق آن‌ها را از گزند حیوانات وحشی در امان نگهدارند.
بردگوری‌ها آثار تاریخی هستند که ناگفته‌های بسیاری از تمدن و فرهنگ قوم بختیاری به همراه دارند بنابراین باید با معرفی صحیح آن‌ها به گردشگران داخلی و خارجی زمینه برای شناخت پیشینه تاریخی این قوم را فراهم کرد.
