سنگ‌نگاره‌های کول فرح از آثار تاریخی و تمدنی ایران زمان عیلامیان هستند و از جمله جاهای دیدنی ایذه به شمار می‌آیند. این منطقه تاریخی دارای۶ نقش برجسته با موضوعات متنوع است که بازدید از آن‌ها می‌تواند گوشه‌ای از تاریخ باستانی ایران را به گردشگران بنمایاند. آنچه در این کتیبه‌ها مشترک است وجود مراسم‌های مذهبی است که نشان از نیایشگاه بودن کول فرح دارد. این منطقه تاریخی علاوه بر سنگ‌نگاره، کتیبه‌هایی به خط عیلامی باستان دارد که اسنادی برای تحقیق و تکمیل تاریخ دوره عیلام محسوب می‌شوند. منطقه کول فرح با نام نیایشگاه نارسینا هم شناخته می‌شود.
عکس از سایت همگردیکول فرح در ۷کیلومتری شمال شرق ایذه است که ۶ نقش برجسته عیلامی دارد. این مکان را نیایشگاه نارسینا نیز می نامند
کول فرح تنگه‌ای در ۷ کیلومتری شمال شرق ایذه است که ۶ نقش برجسته عیلامی را به نام سنگ نگاره‌ها یا نقوش برجسته کول فرح در دل خود جای داده است. محوطه اطراف این سنگ نگاره‌ها نشانه‌هایی از بقایای محل زندگی تمدن‌های پیشین در گذشته‌های دور در میان کوه‌ها را نشان داده و به تصویر می‌کشند. در محل این سنگ نگاره‌ها آثاری مانند گورها، کانال‌های آب و بقایای ساختمان و نقاط دیده‌بانی وجود دارد. سنگ‌نگاره‌های کول فرح در تاریخ ۱۵دی ماه ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۱۳۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیدند. این سنگ‌نگاره‌ها مربوط به دوره عیلامیان است که برخی تا دوره ساسانیان هم تداوم یافته‌اند.
کول فرح یا کول فره در انتهای دشت ایذه قرار دارد، کول به معنی دره و فره به معنی شادی است. دره کول فرح دره‌ای دلباز و روح‌افزا است و در سمت راست آن، در کنار یک رشته‌کوه، دو قطعه سنگ بزرگ و نامنظم دیده می‌شود که بر بدنه آن‌ها، نقوش ظریف و زیبایی از صورت انسان و شمایل جانوران در حالت‌های نیایش و احترام دیده شده است. از سنگ‌نوشته‌های برجای مانده از تنگه کول فرح، می‌توان پی برد که این محل عبادتگاه نارسینا یکی از خدایان تمدن عیلام بوده است. در تنگه کول فرح ۶ سنگ‌نگاره وجود دارد که به ترتیب به شرح موضوع هریک می‌پردازیم.
عکس از کانال تلگرام سرزمین جاوید
۱. مراسم قربانی
موضوع سنگ نگاره اول، مراسم قربانی توسط شاه هانی عیلامی است
موضوع اولین نقش برجسته از تنگه کول فرح، مراسم قربانی است. این سنگ‌نگاره در ارتفاع ۶ متری از دامنه کوه قرار دارد. پهنای صفحه آن در حدود ۱ متر و ۷۰ سانتی‌متر است. در این نقش برجسته، شاه هانی یکی از حاکمان مستقل آیاپیر که هم‌زمان با شوتروک ناهونته دومین پادشاه عیلام در سال ۲۷۰۰ پ.م بود در حال قربانی کردن، نشان داده شده است. در این تصویرها شاه کلاه گردی بر سر دارد و دو نفر او را همراهی می‌کنند که یکی از آن‌ها شوترورو وزیر شاه است. جلوی نقش شاه، سه نوازنده با دو ساز چنگ و یک دف در حرکت هستند. در زیر نقش برجسته نوازندگان تصویر یک شکارچی و یک بز کوهی قرار دارد. در زیر کنده‌کاری شکارچی، سه کاهن ایستاده‌اند و دو گاو نر و یک بز کوهی را هدایت می‌کنند. سه قوچ قربانی بدون سر در محل است که قربانی شده‌اند. کتیبه‌ای ۲۴ سطری در این سنگ‌نگاره موجود است که با خط عیلامی نگارش شده و از افراد حاضر در سنگ‌نگاره، نام برده است.
عکس از ویکیپدیا
۲. مراسم قربانی دوم
نقش برجسته دوم هم صحنه مراسم قربانی را به نمایش می‌گذارد. در این نقش برجسته فردی در میانه صحنه وجود دارد که دستان خود را به حالت نیایش جلوی صورت خود گرفته است. لباس او بر خلاف معمول عیلامی‌ها تا زانوی او است. در جلوی صورت این شخص، صحنه قربانی حجاری شده و گاوی نر بر زمین زده شده است و چند قربانی دیگر روی زمین نیز دیده می‌شود. در سمت چپ نقش برجسته، ۴ مرد با احترام شخص وسط صحنه را مشایعت می‌کنند.
عکس از ویکیپدیا
۳. حمل مجسمه خدای عیلامی
در این نقش برجسته مجسمه یکی از خدایان عیلام بر دوش ۴ مرد عیلامی حمل می‌شود و افرادی در پشت سر، مشایعت می‌کنند
سومین نقش برجسته در کول فرح روی یک تخته سنگ بزرگ چهارگوش حجاری شده است. ارتفاع این سنگ در حدود ۲ متر و ۸۰ سانتی‌متر است. در این سنگ‌نگاره مجسمه یکی از خدایان عیلام بر دوش ۴ مرد عیلامی حمل می‌شود و افراد زیادی آن را دنبال می‌کنند. در این نقش برجسته، خدای مورد نظر، روی تختی ایستاده و دستان خود را به کمر زده و لباسی بلند بر تن دارد. در پشت مجسمه ۶۷ نفر در ۴ صف قرار دارند که ۲ نفر اول که از افراد مهم‌تر هستند از قد بلندتری برخوردارند. در قسمت غرب نقش برجسته، ۴ صف دیگر وجود دارد که مردان بسیاری دنبال آن هستند. در قسمت شرق نقش برجسته، ۳۶ غزال و سه گاو بزرگ به سمت راست در حرکت هستند. ۷ مرد کوچک دیگر نیز در سنگ‌نگاره دیده می‌شوند که عریان هستند که به احتمال زیاد، اسیر جنگی بوده‌اند. در گوشه دیگر نیز ۹ نفر دیگر قرار دارند که به سوی شاه می‌روند.
عکس از غلامرضا گودرزی
۴. هدیه دادن شاه عیلامی
قدیمی ترین نقش برجسته کول فرح است در آن شاه در حال هدیه دادن است
این نقش برجسته را می‌توان یکی از زیباترین نقش برجسته‌های موجود در کول فرح دانست. این سنگ‌نگاره زیبا از اصالت خاصی برخوردار است و از لحاظ قدمت هم بسیار باسابقه است. به علت قدمت بسیار این نقش برجسته، آن را مادر نقوش درگاه‌های کاخ صد ستون و پلکان آپادانا دانسته‌اند. در بالای این نقش برجسته، شاه با ردای بلند بر تخت نشسته و جلوی او یک میز که هدایا روی آن است قرار دارد. پشت سر او سه نفر ایستاده‌اند. پایین تصویر افرادی در چهار ردیف دیده می‌شوند که یک دست خود را به جلو دراز کرده و دست دیگر را برابر صورت خود به نشانه احترام گرفته است. در طرفین این نقش، افرادی در حال اهدای هدیه هستند.
عکس از ویکیپدیا
۵. اجرای مراسم مذهبی
پنجمین سنگ‌نگاره کول فرح یک فرد عیلامی را در حال اجرای مراسم مذهبی نشان می‌دهد. این نقش از نظر طرز قرار گرفتن دست‌ها و فاصله پاها همانند نقش شماره ۲ کول فرح است. جلوی فرد عیلامی یک آتشدان قرار گرفته است. در مقابل این فرد یک حیوان قربانی شده به شکل وارونه حجاری شده است. در این تصاویر شخص کاهن دیده نمی‌شود، چون در اثر گذشت زمان نقش او از بین رفته است.
عکس از ویکیپدیا
۶. حمل مجسمه خدای عیلامی
آخرین نقش برجسته از تنگه کول فرح مربوط به حمل مجسمه خدایان است و شباهت بسیاری به سنگ نگاره شماره ۳ در همین مکان دارد. در این سنگ نگاره، ۴ نفر مجسمه یکی از خدایان را به دوش دارند. این ۴ نفر کلاه بر سر دارند و در حال بلند کردن یک مجسمه هستند. درواقع کول فرح نیایشگاهی طبیعی است که در شمال شرق ایذه واقع شده و از روزگار پیشین مکانی مذهبی برای ستایشگران بوده است. این سنگ‌نگاره‌ها روش‌های برگزاری مراسم‌های آیینی را نمایش می‌دهند. آنچه در این نیایشگاه جالب به نظر می‌رسد، این است که همه‌ی مردان حاضر در نیایشگاه پا برهنه نیایش را انجام می‌دهند.
عکس از ویکیپدیابازدید از سنگ نگاره‌های کول فرح، گردشگران را در فضای تاریخ و تمدن باستانی ایران قرار خواهد داد
سنگ‌نوشته‌های کول فرح در اثر بی‌مهری بازدیدکنندگان و عوامل طبیعی مثل رویش گلسنگ‌ها دچار آسیب‌دیدگی شده‌اند. علاوه براین، حفاظ‌های بدون استاندارد در محل‌های سنگ‌نگاره‌ها و سوراخ‌های بزرگی که در سنگ‌نگاره‌ها ایجاد شده، از عوامل دیگری است که سبب بی‌مهری و بی‌توجهی به این آثار ارزشمند تاریخی شده است. ایذه و سنگ‌نگاره‌های آن یکی از مکان‌های تاریخی دیدنی و پرطرفدار هستند که علاقه‌مندان به آثار تاریخی و باستانی ایران هرگز از این مکان و بازدید از آثار زیبای آن سیر نمی‌شوند. اگر به تاریخ باستانی ایران علاقه دارید، حتما سری به این سنگ‌نگاره‌ها بزنید تا عظمت تاریخ و تمدن ایران در آن دوران را از نزدیک مشاهده کنید، زیرا قرار گرفتن در این مکان، رویایی تاریخی است که می‌توانید تجربه کنید و از این طریق چند ساعتی را در حال و هوای تمدن باستانی عهد عیلام سیر کنید.
