در دل جنگل‌های بارانی آمازون، کوهی با تقارنی خیره‌کننده پدیدار شده که منشأ آن همچنان معماست؛ پدیده‌ای که مرز میان علم، اسطوره و محیط‌زیست را در هم آمیخته است.
به نقل از دیلی گلکسی، در عمق جنگل‌های انبوه آمازون، کوهی مخروطی و تقریباً بی‌نقص از دل پوشش سبز برآمده است؛ ساختاری چنان منظم که ذهن دانشمندان را به چالش کشیده و برای قبایل بومی، جایگاهی مقدس یافته است. منشأ این کوه ناشناخته است، تقارنش غیرعادی و برخی گمان می‌کنند که شاید رازی در دل خود نهفته دارد که بتواند نگاه ما به تاریخ باستانی آمریکای جنوبی را دگرگون کند.
در اعماق جنگل‌های آمازون در پرو، نزدیک مرز برزیل، پدیده‌ای طبیعی توجه دانشمندان و مردم محلی را یکسان برانگیخته است. این کوه که «سرو ال کونو» (Cerro El Cono) نام دارد، از دل جنگل‌های هموار پارک ملی «سیِرا دل دیویسور» سربرآورده و شباهتی شگفت‌انگیز به یک هرم کامل دارد. شکل هندسی دقیق و هماهنگ آن باعث شده میان زمین‌شناسان، باستان‌شناسان و رهبران بومی بحث و جدل درگیرد.
از فاصله‌ای بیش از ۴۰۰ کیلومتر، حتی از رشته‌کوه آند نیز می‌توان ال‌کونو را دید. این کوه که حدود ۴۰۰ متر ارتفاع دارد، در میان زمین‌های پست و پوشیده از جنگل‌های بارانی به‌صورت تپه‌ای کاملاً متفاوت جلوه می‌کند. برخی دانشمندان آن را بقایای فرسایش‌یافته‌ی یک آتشفشان خاموش می‌دانند، در حالی که دیگران احتمال می‌دهند این شکل به‌دلیل فرسایش طبیعی طی هزاران سال ایجاد شده باشد. عده‌ای نیز فرضیه‌ای جذاب‌تر اما بحث‌برانگیزتر مطرح کرده‌اند: شاید این ساختار بقایای یک هرم باستانیِ انسانی باشد که زیر لایه‌های خاک و گیاهان پنهان مانده است.
راز زمین‌شناختی در قلب آمازون
ال‌کونو تنها و منزوی ایستاده است. در حالی که بیشتر قله‌های منطقه‌ی سیِرا دل دیویسور در مجموعه‌ای از تپه‌ها و خط‌الرأس‌ها پراکنده‌اند، این کوه به‌صورت مستقل از زمین برآمده است. شیب‌های نرم و تقارن شگفت‌انگیزش باعث شده برخی از آن با عنوان «آلپامایوی آمازون» یاد کنند، اشاره‌ای به قله‌ی معروف آلپامایو در رشته‌کوه آند که به‌دلیل شکل هرم‌مانندش شهرت جهانی دارد.
زمین‌شناسان درباره منشأ آن اختلاف‌نظر دارند. یک نظریه آن را هسته‌ی فرسایش‌یافته‌ی یک آتشفشان خاموش می‌داند، نظریه‌ای که با داده‌های وزارت محیط زیست پرو و مستندات ثبت‌شده در پرونده‌ی نامزدی این منطقه برای فهرست میراث جهانی یونسکو هم‌خوانی دارد. دیدگاهی دیگر آن را نتیجه‌ی فرسایش استثنایی باد و آب در طول میلیون‌ها سال می‌داند که بر سنگ‌های خاص این منطقه اثر گذاشته‌اند.
اما نظریه‌ی سوم، که در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی رواج یافته، مدعی است این کوه ممکن است سازه‌ای دست‌ساز از دوران پیشاکلمبی باشد؛ شاید هرمی باستانی که گذر زمان و پوشش گیاهی آن را از دید پنهان کرده است. هنوز هیچ شواهد باستان‌شناسی رسمی یا حفاری علمی برای تأیید این فرضیه وجود ندارد، اما شکل هندسی بی‌نقص آن چنان شگفت‌انگیز است که حتی برخی دانشمندان را نیز وسوسه کرده تا بپرسند: آیا طبیعت می‌تواند چنین دقیق باشد؟
دکتر لوئیس خایمه کاستییو، باستان‌شناس و وزیر پیشین فرهنگ پرو، در گفت‌وگویی با بی‌بی‌سی موندُو گفته است: «از نگاه تصاویر ماهواره‌ای، واقعاً حیرت‌انگیز است. اما طبیعت بارها نشان داده که می‌تواند ما را با اشکال کاملاً منظم شگفت‌زده کند.»
کوه مقدس و نقطه‌ی بحرانی حفاظت محیط‌زیست
برای جوامع بومی منطقه، از جمله قوم ایسکوناوا، ال‌کونو صرفاً یک پدیده‌ی طبیعی نیست؛ بلکه روحی زنده و نگهبان مقدس به‌شمار می‌رود. در جهان‌بینی سنتی مردم آند و آمازون، چنین قله‌هایی «آپوس» نامیده می‌شوند، ارواح کوهستانی‌ای که میان زمین و آسمان پیوند برقرار می‌کنند.
این باورها از طریق سنت شفاهی از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و هنوز نیز در آیین‌های مذهبی و مراسم سنتی مردم محلی حضور دارد. در اطراف دامنه‌ی کوه، آیین‌های نمادینی برگزار می‌شود که ارتباط دیرینه‌ی انسان و طبیعت را زنده نگه می‌دارد.
پارک ملی «سیِرا دل دیویسور» که این کوه در آن قرار دارد، بیش از ۱.۳ میلیون هکتار وسعت دارد و یکی از مناطق دارای بیشترین تنوع زیستی در آمازون به‌شمار می‌رود. این پارک به‌تنهایی بیش از ۵۰۰ میلیون تُن دی‌اکسیدکربن در خود ذخیره کرده است؛ رقمی که بیش از نیمی از کل انتشار سالانه‌ی خودروهای شخصی در ایالات متحده است.
با این حال، منطقه در امان نیست. داده‌های ماهواره‌ای پروژه‌ی «پایش آمازون آندی» (MAAP) نشان می‌دهد که فعالیت‌های غیرقانونی همچون قاچاق چوب، استخراج معادن و کشت گیاه کوکا در این منطقه رو به افزایش است. این فعالیت‌ها نه‌تنها اکوسیستم را تهدید می‌کنند، بلکه خطر انتقال بیماری به جوامع بومی منزوی را نیز افزایش می‌دهند.
برای مقابله با این تهدیدها، سازمان خدمات ملی مناطق حفاظت‌شده‌ی پرو (SERNANP) با همکاری ارتش، مقامات محلی و سازمان‌های مردم‌نهاد اقدام به گشت‌زنی‌های هوایی با پهپاد، کنترل مسیرهای آبی با قایق‌های تندرو و استفاده از گشت‌های بومی کرده است. با وجود پیشرفت‌هایی که حاصل شده، اجرای کامل قوانین در منطقه‌ای که تنها از راه رودخانه یا هوا قابل دسترسی است، همچنان دشوار باقی مانده است.
از کنجکاوی علمی تا فوریت زیست‌محیطی
اگرچه ال‌کونو در منطقه‌ای دورافتاده و صعب‌العبور قرار دارد، اما توجه جهانیان را به خود جلب کرده است. انتشار گزارشی در وب‌سایت علمی Live Science باعث شد تصاویر ماهواره‌ای این کوه در شبکه‌های اجتماعی به‌سرعت پخش شود و علاقه‌مندان به باستان‌شناسی و جغرافیا را به بحث و بررسی وادارد.
اما پژوهشگران هشدار می‌دهند که نباید این هیجان اینترنتی باعث شود اهمیت زیست‌محیطی منطقه نادیده گرفته شود. دکتر ساشا پاره، نویسنده و پژوهشگر حوزه‌ی تنوع زیستی آمریکای جنوبی، می‌گوید: «چه ال‌کونو بقایای آتشفشان باشد، چه پدیده‌ای ناشی از فرسایش یا صرفاً تصادفی زیبا، ارزش علمی آن در اکوسیستمی نهفته است که از آن محافظت می‌کند.»
در نهایت، این کوه مرموز به نمادی دوگانه تبدیل شده است: از یک سو نمادی از شگفتی‌های ناشناخته‌ی طبیعت که هنوز علم نتوانسته آن را به‌طور کامل توضیح دهد، و از سوی دیگر یادآور شکنندگی و ارزشمند بودن اکوسیستم آمازون؛ جایی که اسرار باستان و بحران‌های زیست‌محیطی در کنار هم قرار گرفته‌اند.
در جهانی که به‌سرعت در حال تغییر است، شاید ال‌کونو پاسخی به پرسشی بزرگ‌تر باشد: آیا انسان می‌تواند میان کنجکاوی علمی و احترام به طبیعت تعادلی پایدار بیابد؟
