مارها یکی از پرجمعیت‌ترین و قدیمی‌ترین گروه‌های خزندگان هستند. مارها با اینکه خون‌گرم نیستند توانسته‌اند در همه قاره‌ها به جز قطب جنوب زندگی کنند. قدیمی‌ترین فسیل مارها حدود ۱۴۳ تا ۱۶۷ میلیون سال قدمت دارد و این خزندگان مدت‌ها پیش از هر نیاکان انسانی روی خشکی و دریا زیسته‌اند. بنابراین اگر بخواهید هوش را به نسبت شیوع، مقاومت و طول عمر بسنجید، مارها جزو بهترین‌ها هستند. 

اما اگر به دنبال مهارت‌های پردازش سنتی هستید، «شاه کبرا» به عنوان هوشمندترین مار شناخته می‌شود. 

پیش‌تر تصور میشد شاه کبرا از جنس افیوفاگوس (در یونانی به معنای مارخوار) فقط یک گونه است (افیوفاگوس هانا)، اما حالا روشن شده که در واقع چهار گونه مختلف از شاه کبرا وجود دارد.

شاه کبراها می‌توانند تا ۵.۶ متر رشد کنند و طولانی‌ترین گونه‌های مارهای زهرآگین هستند که در بیشتر آسیای شرقی از هند و چین تا فیلیپین و جزایر سوندا یافت می‌شوند. این مارها بسیار سمّی هستند و زهر عصبی آن‌ها سیستم عصبی را فلج می‌کند. تنها یک نیش از این مارهای هوشمند می‌تواند یک فیل بالغ یا ۲۰ نفر را بکشد. 

با اینکه شاه کبراها این توانایی را دارند که یک‌سوم بدن خود را از زمین بلند کنند و مستقیم به چشم یک انسان نگاه کنند، مانند بیشتر گونه‌های مار خجالتی، محتاط و به شکل شگفت‌آوری هوشمند هستند. 

شاه کبراها به‌عنوان شکارچیان فعال، از مغزهای بزرگ خود برای شکار استراتژیک طعمه‌هایشان استفاده می‌کنند که گاهی شامل سایر مارهای سمّی می‌شود. با اینکه تحقیقات رسمی کمی درباره هوش آن‌ها انجام شده، شواهد تجربی نشان می‌دهد شاه کبراها قادرند محیط اطراف خود، مراقبان‌شان (در اسارت) و حتی وظایف ساده‌ای را به خاطر بسپارند که ممکن است برای انجام معاینه‌های پزشکی به کار گرفته شوند.

شاه کبراها تنها گونه‌های مار شناخته‌شده‌ای هستند که برای خود لانه می‌سازند و با استفاده از برگ‌ها و گیاهان اطراف، تپه‌ای برای تخم‌گذاری تشکیل می‌دهند. اما در حالی که سبک شکار استراتژیک و لانه‌سازی آن‌ها ویژگی‌های منحصربه‌فردی در دنیای مارهاست، توانایی آن‌ها در به خاطر سپردن افراد و مکان‌ها تقریباً در بسیاری از مارها رایج است. 

گونه‌های شکارچی فعال که بسیاری از آن‌ها از خانواده‌ای مشابه شاه کبرا (Elapidae) هستند، معمولاً هنگام شکار طعمه، سطح مشابهی از هوش را نشان می‌دهند. از سوی دیگر، همتایان کم‌تحرک‌تر آن‌ها که در کمین شکار می‌کنند و هوش شکار کمتری دارند، با تغییرات محیطی و روتین‌ها به خوبی تطابق پیدا می‌کنند. 

یک روش رایج میان پرورش‌دهندگان مارها، «آموزش با ضربه زدن» است که شامل ضربه زدن ملایم به محفظه نگهداری مار برای آموزش زمان انتظار غذا میشود که بیشتر مارها به سرعت آن را یاد می‌گیرند. هر کسی که مار پرورش داده یا وقت زیادی را با آن‌ها گذرانده می‌داند آن‌ها قادرند افراد، مکان‌ها و اتفاقات تکراری را درست مانند شاه کبرا تشخیص دهند. 

بسیاری از شواهد تجربی درباره هوش شاه‌کبرا فقط بر اساس ظاهر آن‌هاست. آن‌ها به نظر هوشمند می‌آیند و انگار پشت چشمانشان یک مغز فعال دارند؛ چیزی که نمی‌توان گفت برای همه گونه‌های مار صادق است.