• امروز : چهارشنبه - ۳ اردیبهشت - ۱۴۰۴

آخرین خبرها

عنوانی ملی برای یک جوان خوزستانی/رضاخصالی معاون رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور شد بازدید مسئول موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور و جمعی ازمسئولین علوم تحقیقات استان خوزستان از مزارع لالی + تصاویر برگزاری انتخابات چهارمین سال هیئت رئیسه شورای شهر/محمد حسینوند رئیس شورای شهر لالی شد + عکس بالگرد اورژانس هوایی دانشگاه علوم پزشکی اهواز ناجی جان یک کوهنورد در لالی شد مخالفان مذاکره یا جاهل ومتعصبند یا کاسب تحریم/باید از ظرفیت سرمایه گذاران داخلی استفاده کنیم  فرصت های سرمایه‌گذاری در لالی را بررسی و سرمایه‌گذاری در زیرساختهای گردشگری را پیگیری می کنیم تحویل یک بهله جغد طلایی به اداره محیط زیست لالی از سوی دوستداران حیات وحش کسب رتبه اول رشته مداحی در بیستمین جشنواره نخبگان قرآن، عترت و نماز دانش آموزان استان خوزستان امروز همه وظیفه داریم در مصرف برق صرفه جویی کنیم /نیروی نظامی که در خدمت مردم است بزرگترین نعمت است زیرساخت روستاهای کم جمعیت شهرستان لالی با حمایت بنیاد مسکن تکمیل خواهند شد سرپرست فرمانداری شهرستان لالی بامعاون وزیر آموزش و پرورش دیدار کرد/وعده رئیس آموزش و پرورش استثنایی کشور برای حضور در لالی با توجه به جمعیت بالای عشایری در لالی اعتبارات لازم جهت تکمیل زیر ساخت‌ ها تخصیص خواهد یافت جان باختن جوان ۲۲ ساله بر اثر سقوط وانت پیکان به بند آبخیزداری منطقه تراز در لالی مراسم روز هنر انقلاب اسلامی در شهرستان لالی برگزار شد خدمات درمانی موجود پاسخ‌گوی نیازهای مردم در شهرستان لالی نیست/ به کجا رسیدیم که منطقه ای از پزشک اشباع و منطقه ای دیگر پزشک ندارد شورای شهر لالی دوباره دستخوش تغییر شد / تعلیق دومین عضو شورای شهر لالی + عکس بیش از ۳۰ هزار بیمار در ایام نوروز به بیمارستان امید شهرستان لالی مراجعه کردند رتبه چهارم لالی در آمار بازدیدهای نوروزی / بیش از یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر از جاذبه های شهرستان لالی بازدید کردند جاده مرگ در سکوت مسؤولان همچنان قربانی می‌گیرد نفت مسجدسلیمان در آستانه سقوط تاریخی پاکسازی منطقه گردشگری چم شور شهرستان لالی توسط دوستداران محیط زیست + عکس آمریکا در موقعیتی نیست که ایران را تهدید کند/مردم از قالب بد برنامه های فرهنگی خسته اند تیم مهدی آباد قهرمان ششمین دوره مینی فوتبال جام نوروزی روستاهای شهرستان لالی شد برگزاری باشکوه نماز عید فطر با حضور پرشور مردم در شهرستان لالی + تصاویر حضور نوروزی نماینده در شهرستان لالی/از جلسه با دهیاران تا بازدید از روستاها + عکس راهپیمایی روز قدس با حضور مردم روزه دار شهرستان لالی برگزار شد + عکس آمریکا به زودی از خاورمیانه اخراج خواهد شد / اگر خطایی از دشمن سر بزند تمام منافع آنها در منطقه را آتش خواهیم زد رودخانه تراز باز هم قربانی گرفت/ جان باختن جوان ۲۰ ساله در شهرستان لالی ثبت بیشترین بارندگی خوزستان در شهرستان لالی؛ ۱۱۳.۶ میلی‌متر بارش باران دولت باید برای بهبود معیشت مردم تلاش بیشتری کند / مردم در مسافرت ها اصول رانندگی را رعایت کنند نوروز در شاهنامه؛معجزه پیامبری که کافر شد رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری لالی منصوب شد/محمد دالوند جای خود را به سجاد خدادادی داد ستاد اسکان مسافران نوروزی در لالی افتتاح شد / ۱۶۰ کلاس درس آماده اسکان مسافران نوروزی در لالی + عکس جاده ای که پس از سالها انتظار اصلاح شد/تعریض و بهسازی جاده رگ تراز در بخش حتی ایستگاه پایش هوا به لالی رسید تعطیلات نوروز امسال درلالی کجابرویم/طبیعت سرسبز و آبشارهای خروشان تا اماکن زیارتی و تاریخی+عکس عملیات بازسازی و ترمیم کابل فیبر نوری مسیر شهر لالی به شاه‌آباد و اندیکا اجرا شد اثرات منفی چهارشنبه سوری بر محیط زیست ۱۲۰ مخزن پلی اتیلن آب در دو مرحله میان عشایر شهرستان لالی توزیع شد کشف و امحای بیش از ۴۰۰ کیلوگرم مواد غذایی فاسد و تاریخ مصرف گذشته در لالی پیگیری مشکلات جاده وآب شرب درمنطقه کول پاپا بخش حتی لالی/جاده به زودی آسفالت می شود/آبرسانی به صورت روزانه با تانکر انجام می شود آمارهای نگران کننده سوانح در جاده های خوزستان در آستانه تعطیلات نوروز   گرینلند؛ جزیره قطبی مورد علاقه ترامپ اصل مذاکره باید شرافتمندانه باشد / خدمات ادارات در نوروز بیشتر و خاموشی های برق و قطعی های آب مدیریت شود امامزاده سلطان ابراهیم در دامنه کوه های زاگرس آغاز مسابقات لیگ فوتسال جوانان خوزستان به میزبانی شهرستان لالی/تساوی نماینده لالی در اولین بازی + تصاویر افتتاح نمایشگاه کتاب در لالی/ پنج هزار جلد کتاب در معرض دید عموم قرار گرفت+عکس پیگیری مشکلات حوزه ورزش شهرستان لالی در دیدار با مدیرکل/ از بلاتکلیفی هیئت فوتبال تا مشکلات زمین چمن و تیم های ورزشی آغاز فصل ممنوعه صید ماهی/از ۲۰ اسفندماه به دلیل فصل تکثیر و تخم ریزی صید ماهی در منابع مختلف آبی شهرستان لالی ممنوع است نشست طلایه داران تبلیغ ماه مبارک رمضان در شهرستان لالی

“عطّار نیشابوری” ؛ از زهد و شریعت تا عشق و طریقت

  • 03 تیر 1403 - 20:34
“عطّار نیشابوری” ؛ از زهد و شریعت تا عشق و طریقت
شیخ فریدالدّين محمد عطّار نیشابوری از برجسته‌ترین چهره‌های شعر و عرفان در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم قمری است. سال تولد و وفات او را ۵۳۰-۶۲۷ق. و ۵۴۰-۶۱۸ق. نوشته‌اند.

محققان معاصر کوشیده‌اند نسب‌نامۀ معنوی عطّار را بشناسند. نفیسی تردید ندارد که عطّار «از سلسله کبرویه و از معتقدان به اصول نجم‌الدّین کبری بوده» است. فروزانفر این نظر را رد می‌کند. در مجمل فصیحی، سلسلۀ ارادت عطّار از طریق شیخ جمال‌الدّین محمد بن محمد النّغندری به شیخ ابوسعید ابوالخیر می‌رسد که زرّین‌کوب و شفیعی کدکنی آن را پذیرفته‌اند.

علاقه به تصوّف از همان دورۀ کودکی، احتمالاً بر اثر شرکت در مجالس صوفیان در معیّت پدر، در دل عطّار رسوخ کرده بود. او یکی از بواعث تألیف تذکره‌الاولیاء را دوستی این طایفه می‌داند که از کودکی در دلش موج می‌زده و همه وقت مفرّح دل او سخن ایشان بوده است.

از میان آثار بسیاری که به نام عطّار پرداخته‌اند و به او نسبت داده‌اند نسبت چند اثر به او مسلّم است که از این قرارند: مثنوی‌های اسرارنامه، الهی‌نامه، منطق‌الطیر، مصیبت‌نامه، مجموعۀ خودفراهم‌آوردۀ رباعیات به نام مختارنامه و شرح احوال و اقوال مشایخ صوفیه به نثر به نام تذکره‌الاولیاء، و دیوان قصاید و غزلیات.

در مقدمۀ تذکره‌الاولیاء عطّار را مردی می‌یابیم با ایمانی عمیق به شریعت و اعتقادی استوار به طریقت که نگران سرانجام خویش و مردم از چشم‌انداز دین و تعهّد عمیق نسبت به رستگاری مردم و رستگاری خود از راه خدمت به آنان است. چنین می‌نماید که عطّار قصاید و غزلیات عارفانه و تذکره‌الاولیاء خود را در کنار کارهای دیگرش به تدریج پدید آورده است، چنان که رباعیات مختارنامه را نیز به تفاریق در طول زندگی سروده است اما اینکه تدوین نهایی دیوان و تذکره‌الاولیاء چه زمانی صورت گرفته است و کدام یک از این دو مقدم بر دیگری تدوین شده است به طور قطع معلوم نیست؛ چنان‌که ترتیب زمانی سرودن مثنوی‌های چهارگانه او نیز محل اختلاف است.

نثر تذکره‌الاولیاء در شمار زیباترین و جذاب‌ترین نمونه‌های نثر فارسی است. اگر از جملاتی چند مسجّع و خیال‌انگیز که در آغاز تراجم احوال هریک از مشایخ به تناسب خصوصیات و صفات غالب آن‌ها آمده است و گویی نوعی هنرنمایی ادبی درجهت پسند ادبای عصر است بگذریم، نثر این کتاب، ساده، استوار و در مواردی شورانگیز و حاکی از اعتقاد و صمیمیت عاطفی نویسنده نسبت به موضوع است. اگرچه سادگی و روشنی زبان در مثنوی‌های او گاهی سبب تسامح در کاربرد قواعد دستوری و عدم دقت در کاربرد حروف اضافه و واژه‌هایی با تخفیف و تلفظ‌های ناآشنا می‌شود تاآنجاکه گاهی اعتراض ادبا را برمی‌انگیزد. اما زبان او در مثنوی‌هایش، روی‌هم‌رفته، ساده روشن و تقریباً عاری از لغات دشوار و ساختارهای نحوی پیچیده و تلمیح و تصویرهای متکلّفانه است و به همین سبب و به‌خصوص در آغاز آن‌ها، که بیان عواطف و اندیشه‌های شاعر توجه به مخاطبان عام ندارد بسیار زیباست.

از میان چهار مثنوی عطّار، اسرارنامه برخلاف سه مثنوی دیگر حاوی داستانی جامع نیست که حکایاتی کوتاه و بلند را در خود جا داده باشد.

الهی‌نامه، با همان وزن اسرارنامه (هزج مسدس محذوف) دومین مثنوی عطّار است که در چاپ شفیعی کدکنی در بیست و دو مقاله تنظیم شده است، اما برخلاف اسرارنامه دارای داستانی جامع است که داستان‌های کوتاه و بلندی در درون آن جای گرفته است، یعنی همان طرح و ساختار کلی که در مثنوی‌های منطق‌الطّیر و مصیبت‌نامه نیز رعایت شده است. در الهی‌نامه نیز زهد و شریعت بر طریقت غلبه دارد و در واقع این کتاب مرحلۀ آماده‌سازی و مقدمۀ ورود در طریقت است. در کتاب‌های اسرارنامه و الهی‌نامه عطّار را در برزخ میان زهد و شریعت از یک‌سو و طریقت انقلابی مبتنی‌بر عشق از سوی دیگر می‌بینیم. در این دو کتاب، اگرچه معارف عرفانی از آن نوع که در آثار حلّاج و بایزید و احمد غزّالی و عین‌القضات می‌بینیم، نیز مطرح می شود، اما گویی مخاطب عام و وظیفۀ تعلیمی، عطّار را وامی‌دارد تا با احتیاط بیشتر سخن گوید و کمتر از مرز زهد و شریعت پای آن سوتر گذارد.

منطق‌الطیر زمینۀ گذشتن از این مرز را فراهم می‌آورد. شیوۀ بیانیِ تمثیل رمزی انتخاب کردن، و از ابهام این شیوۀ بیان چون پیشینیان پیروی کردن، جرئت لازم را برای بیان معارف دقیق عرفانی در اختیار عطّار می‌گذارد. منطق‌الطیر داستان مرغانی است که دردِ جستجوی مَلِکی را دارند که باید بر آنان فرمانروایی کند. آنان در مجمعی هدهد را به رهبری انتخاب می‌کنند و راهی دراز، که از هفت وادی خطرناک (= مراحل طیّ مقامات معنوی و کسب کمال روحی) می‌گذرد، در پیش می‌گیرند. در اسرارنامه و الهی‌نامه اندیشۀ غالب در دعوت به راه امن و سلامت شریعت، که باید با عقل و ایمان و پرهیز و عبادت سپرده شود، غلبه دارد؛ راهی که سرانجام بنده را به بهشت برساند و از عذاب‌های آخرت برهاند. دعوت به راه پرخطر عشق و کفر و بدنامی طریقت با منطق‌الطیر آغاز می‌شود. راهی که سرانجام نه به بهشت، بلکه به دیدار معشوق و فنای از خویش منتهی می‌گردد. راه طریقت مانند راه شریعت مستقیم نیست که چون به شرط سپرده شود با عنایت حق به مقصد برسد، راهی است که سپردن آن همت بلند و عشق عمیق می‌طلبد.

مصیبت‌نامه در ساختار کلی شبیه منطق‌الطیر است، اما داستان آن با داستان منطق‌الطیر تفاوت بسیار دارد. کتاب با حمد خدا و نعت پیامبر(ص) و ذکر معراج و مناقب چهار خلیفه شروع می‌شود و سپس ابیاتی در بیان فضیلت امام حسن و امام حسین(ع) آمده و آن‌گاه بلافاصله ابیاتی در نکوهش تعصب.

مصیبت‌نامه شاید اولین داستان عرفانی باشد که در آن سفر روحانی سفر بازگشت از عالم غیب و افلاک به خاک است.

مثنوی‌های عطّار، گذشته از اشتمال آن‌ها بر اندیشه‌های عرفانی، سرشار از حکایت‌های کوتاه و بلند است که گستردگی و تنوع آن‌ها را در هیچ کتابی تا این حد نمی‌بینیم. این حکایت‌ها آینۀ تمام‌نمای زندگی، عادات و عقاید و رفتار مردم عصر عطّار و اعصار پیش و پس نزدیک به عصر اویند. شخصیت‌های این حکایت‌ها از قشرهای مختلف مردمی از عطّار و دبّاغ و کنّاس و گلخن‌تاب گرفته تا شیخ و صوفی و زاهد و شاه و وزیر و حتی شوریدگان و دیوانگان‌اند. غالب این حکایت‌ها کوتاه است و در آن‌ها جلوه‌هایی از حیات اجتماعی نشان داده شده است. شیوۀ روایت عطّار بیان روشن و موجز این قصه‌ها به منظور جلب مخاطبان و تفهیم مطالب عرفانی به آنان است، اما او گاهی هم با پرداختن به داستان‌های بلند و توصیف حالات بیرونی و درونی شخصیت‌ها، هنر داستان‌سرایی خود را نشان می‌دهد.

اندیشه‌های عطّار در مثنوی‌هایش ترکیبی از زهد و شریعت و عشق و طریقت است. در دو کتاب اسرارنامه و الهی‌نامه مفاهیم زهدآمیز و شریعت برجستگی دارد و در مثنوی‌های منطق‌الطیر و مصیبت‌نامه مفاهیم و تجارب عرفانی از نوع عرفان انقلابیِ مبتنی‌بر عشق عارفانی چون حلاج، و بایزید بسطامی و احمد غزالی و عین‌القضات غلبه دارد؛ همان عرفانی که پیرو شیخ را در سیر و سلوکی نمادین از مسجد بیرون می‌آورد و در جنون ناشی از عشق به میخانه و خرابات می‌کشد.

برگرفته از مقالۀ «عطّار نیشابوری»، تقی پورنامداریان، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، زیرنظر اسماعیل سعادت، ج ۴، انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ۱۳۹۱، صص ۶۴۴-۶۴۹.

لینک کوتاه : https://lalinews.ir/?p=19098
  • نویسنده : دکتر تقی پورنامداریان
  • منبع : فرهنگستان زبان و ادب فارسی

اخبار مرتبط

نظرات

مجموع دیدگاهها : 0در انتظار بررسی : 0انتشار یافته : ۰