بازار صابر، شاعر مردمی تاجیک، برندۀ جایزۀ دولتی تاجیکستان به نام ابوعبدالله رودکی و عضو اتّفاق نویسندگان تاجیکستان ۲۰ نوامبر سال ۱۹۳۸ در خانوادۀ کشاورز در روستای صوفیان شهرستان فیض‌‌آباد تاجیکستان دیده به جهان گشود. پدرش در جنگ جهانی دوّم شهید شده بود و شاعر در شعری به این موضوع اشاره دارد:

 در سر کوچه‌های فیض‌‌آباد،

 چشم به راهِ کهنه شام و سحر.

 کودکی‎ام هنوز گریان است،

 در کف او خطّ سیاه پدر.

 تحصیلات متوسطه را در مدرسۀ ایتام شهرک حصار (در اطراف شهر دوشنبه) به دست آورد و در سال ۱۹۶۲ از دانشگاه دولتی تاجیکستان (رشتۀ زبان و ادبیات فارسی تاجیکی) فارغ‎التحصیل شد. سپس، در هفته‌نامۀ «معارف و مدنیت» (تا سال ۱۹۷۵)، مجلّۀ «صدای شرق» (۱۹۷۵-۱۹۷۹)، شورای نظم اتحادیۀ نویسندگان تاجیکستان (۱۹۷۹-۱۹۸۱)، مشاور بخش نظم اتحادیۀ نویسندگان (۱۹۸۱-۱۹۹۰) و نمایندۀ مردم در پارلمان تاجیکستان (۱۹۹۰-۱۹۹۱) بود.

 نخستین شعرهای بازار صابر سال‎های ۶۰ عصر بیستم میلادی در مطبوعات تاجیکستان به طبع رسیدند. از این شاعر مجموعه‌های «پیوند» (۱۹۷۲)، «آتش‌برگ» (۱۹۷۴)، «گُلِ خار» (۱۹۷۸)، «مژگانِ شب» (۱۹۸۱)، «آفتاب‎نهال» (۱۹۸۲)، «آتش‌برگ» (۱۹۸۴؛ با حروف فارسی، سال ۱۹۹۰ به زبان روسی)، «با چشیدن، با چمیدن» (۱۹۸۷)، «چشمِ سفیدار» (۱۹۹۱)، «سیم‌خار» (۱۹۹۵)، «از وطن وقتی که می‌رفتم» (۱۹۹۹)، «از گُلِ خار تا سیم‌خار» (۲۰۰۳)، «شاعر و شعری اگر هست» (۲۰۰۴)، «خونِ قلم» (۲۰۱۰)، «لالۀ سیاه» (۲۰۱۰) به دست خواننده رسیده است. همچنین، برگزیدۀ اشعارش در ایران و افغانستان منتشر شده است.

بازار صابر در سال‎های هفتاد و هشتاد قرن بیست همراه با مؤمن قناعت، لایق شیرعلی و گلرخسار از پیشگامان حرکت‎های ملی و مردمی بود و با سرودن اشعاری با موضوع تاریخی و ملت‎دوستی در میان مردم از محبوبیت فراوانی برخوردار شد که در این ردیف می‎توان به شعرهای «زبانِ مادری»، «دیوارِ بخارا»، «وطن»، «تیغِ سینا»، «شاعر و شعری اگر هست»، «مجسمۀ عینی»، «پس از ما»، «قسمتِ شاعر»، «من خودم را کُشته‎کُشته» اشاره نمود که اکثر مردم کتاب‎خوان این سروده‎ها را حفظ بودند و در محافل و مجالس آنها را می‎خواندند.

کافی است از شعر «زبان مادری» او یادی کنیم که به عنوان سرود ملی مردمی و همگانی در کوچه و خیابان‎ها صدا می‎داد و به یَشتِ ملت‎دوستان تبدیل شد:

 هرچه او از مالِ دنیا داشت، داد

خطّهِ بلخ و بخارا داشت، داد

سنّتِ والا و دیوان داشت، داد

تختِ سامان داشت، داد.

دشمنِ دانش‎گدایش «دانشِ» سینا گرفت

دشمنِ بی‎سنتش «دیوان» مولانا گرفت

دشمنِ صنعت‎فروشش صنعتِ بهزاد برد

دشمنِ بی‎خانه‎اش در خانۀ او جا گرفت.

داد او از دست گُرزِ رستم و سهراب را

بربرانِ ناتوانی را توانا کرد او

نامِ خود را همچو گورِ رودکی از یاد برد

قاتلانِ خویش را مشهورِ دنیا کرد او

قامتِ کوتاهِ منغیت از منارِ کلۀ اهلِ خراسان شد بلند

پستیِ صحرای قپچاق

از بلندیِ بدخشان شد بلند

خلقِ تاجیک

خلقِ اَرمان

آب در چشم

چون یتیمان

در لبش خشم

چون اسیران

از وطن تا بر کفن هر بود و نابودی که بود

بر کفن‎طلْب و وطن‎طلْبنده‎ها بخشید و داد

دشمنِ درویشِ خود را

شاه و دارا کرد و خود درویش شد.

در میانِ تنگ‎چشمانی که در چشمانشان

سال‎های تنگی را می‎دید او

گه در آتش

گاه در آب

ته‎به‎ته با سوختن‎های منارِ سُغدیانش سوخت، سوخت

با خرابی‎های دیوار و درِ افراسیابش شد خراب.

لیک لفظِ مادری‎اش

همچو نامِ مادرش

در زبان و در دهانش ماند، ماند

هر سخن با شیرِ مادر

سخت شد، در استخوانش ماند، ماند.

خودبه‎خود در گوشۀ خاکِ دیار

از جدایی، از غریبی

او گریست و گریه‎ها بر آبشاران یاد داد

لفظِ کوهستانی‎ای بر باد و باران یاد داد.

رودها را رودکی‎دان کرد او

بادها را انوری‎خوان کرد او

روزِ ناآبادی‌اش تاجیک‌زبان آباد کرد

در زبانش دولتِ بی‎دولتی بنیاد کرد

دولتی از حرفِ وزنین

دولتی از شعرِ رنگین

از چنان شعری که هر یک مصرعش

جویه‎ای از خونِ سربازانِ اوست

تارۀ نوری از آتش‎های زردشتانِ اوست.

گوییا چون صیدِ مجروح

او جراحت‎های خود را

گشته‎وبرگشته لیسید

با زبانِ خود دوا کرد.

در سرایش تاجیک از بختِ نگون

گرچه با گبر و مسلمان

هم‎سرا بود

هم‎رسول و هم‎خدا بود

در زبان، اما جدا بود

از سرِ صد منبر افتادند ناظرهای او

تا نیفتند از زبانِ خویشتن

در سرِ صد دار جان دادند شاعرهای او

تا نیفتد بر زمین قدرِ سخن…

در حد و سرحدشناسیِ جهان

سرحدِ تاجیک زبانِ تاجیک است

تا زبان دارد، وطن‎دار است او

تا زبان‎دار است، بسیار است او

هرچند در سال‎های بعد شاعر با وارد کردن برخی مصراع تغیراتی در آن ایجاد کرد، ولی این شعر در جامعۀ ادبی تاجیکستان اثری باقی گذاشت که هیچ سرودۀ دیگری جای آن را پر نکرد و آن محبوبیت و شهرت را کسب ننمود، هرچند در این موضوع ده‎ها شعر دیگر از سوی شاعران نوشته شد.

 شاعر پس از جنگ شهروندی تاجیکستان به آمریکا رفت و چند سال در این کشور به سر برد، ولی همیشه با یاد وطن بود و راجع به مسائل مختلف کشور اظهارنظرهای متعدد و گاه ضد و نقیض بیان می‎نمود که در محافل ادبی گاه با انتقاد شدید خوانندگان و مخاطبان مواجه می‎شدند. ولی شاعر با اینکه گاه تغییر موضع داشت، عقاید و افکارش را با دلائل و ارقام دفاع می‎نمود. اما این تغییر عقیده به هیچ‌وجه از محبوبیت شعر او نکاست و بازار صابر به عنوان شاعر ملی در میان مردم باقی ماند.

بازار صابر به عنوان شاعر راستین که رسالت اصلی سخن و قلم را به نحو احسن می‎دانست، از تحولات اجتماعی و سیاسی روزگار در کنار نبود، بلکه بلافاصله و به طور صریح و صحیح اندیشۀ خود را بیان می‎داشت که در میان خواص و عام مورد تمجید و اقبال صمیمی قرار می‎گرفت. وی شاگردان زیادی تربیت نمود که امروز اکثر آنها به مرتبۀ استادی رسیده‎اند و همگی بر جایگاه رفیع استاد تأکید دارند.

بازار صابر در زمان اوج قدرت اتحاد شوروی به بیان موضوعاتی از جمله خودشناسی، برابری ملل در این کشور، شناخت درست و صحیح تاریخ نیاکان و قدرشناسی از آنان… پرداخت که اغلب شاعران و نویسندگان از بیان و گفتن آنها ترس داشتند و ابا می‎ورزیدند ولی شاعر با جسارت و جرأت این مبانی را بی‌باکانه می‎گفت و به بطن جامعه عرضه می‎کرد.

بازار صابر در میان خوانندگان فارسی‌‎زبان نیز از شهرت و محبوبیت زیاد برخوردار است و این شعر او را که از سوی خوانندگان وارد پرده موسیقی شده، حتی برخی سرود ملی تاجیکستان نام برده‎اند که در اصل سرود ملی تاجیکستان را گل‎نظر، شاعر روانشاد تاجیک (۱۹۴۵-۲۰۲۰) سروده است. ولی این شعر آنچنان در دل و اعماق وجود فارسی‎گویان جای دارد که به سرود مردمی تبدیل شده است:

از خون سیاوشیم، هم‎خون سیاوشیم

از جامه‎سپیدانیم، هر جامه نمی‎پوشیم

هم‎سالِ اوستاییم، هم‎آتشِ زردشتیم

ما آتشِ زردشتی، ناکُشته نمی‌مانیم

اسماعیل سامانی دیوار بخارا بود

ما هم‎وطن اوییم، او هم‎وطن ما بود

ما هم کوه خاراییم، دیوار بخاراییم

دیوار بخاراییم، ما هم کوه خاراییم

یک طایفه از لاهور، یک طایفه از طوسیم

هم وارث قاموسیم، هم وارث ناموسیم

همشهری فردوسی، همشهری اقبالیم

همشهرِ به ناموسیم، همشهر به‎اقبالیم

ما شعر و غزل‎بافی از روز ازل کردیم

صدها رهِ ابریشم از شعر و غزل کردیم

در شعر عجم شِیر است در شیرِ عجم شیر است

انبوه قلم‎زارش نیزار قلم‎شیر است.

اول ماه مه سال ۲۰۱۸ شاعر مشهور در یکی از بیمارستان‎های شهر سیاتل (Seattle) آمریکا دار فانی را وداع گفت و با تلاش حکومت تاجیکستان جنازۀ او به تاجیکستان آورده شد و در آرامگاه لوچاب شهر دوشنبه به خاک سپرده شد.

امام‎علی رحمان، رئیس جمهوری تاجیکستان بازار صابر را از جمله شاعران وطن‎دوست می‎دانست که در تربیت احساس وطن‎دوستی و خویشتن‎شناسی و هویت ملی تلاش زیاد به خرج داده است. و در یکی از سخنرانی‎های خود گفت: «تمامی آثار بازار صابر به‎خصوص اشعار سروده‎اش در زمان استقلال تاجیکستان از احساس گرم وطن‎داری و خودشناسی ملی سرشار است. یاد او و سخن والا و ناتکرار شاعر خَلق، بازار صابر تا ابد در حافظه مردم باقی خواهد ماند».

حکومت تاجیکستان به خاطر پاسداشت نام و یاد او باغ فرهنگ و شهرکی را در شهرستان فیض‎آباد، زادگاه شاعر به نام او نام‎گذاری کرد.

به هر روی، بازار صابر با سرودن اشعار شیوا و غرّا که سرشار از معانی و مضامین انسان‎دوستانه، اخلاقی و خودشناسی… بود، نام خویش را در تاریخ ادب به ثبت رساند. او رسالت شعر و شاعر را با روح و روان درک کرده بود و هرگز اشعار سفارشی در ستایش کسی نسرود. در سطرهای زیر او مرام و انگیزۀ خود را از شاعری این‌گونه به قلم داده و با همین آرا تا پایان عمر وفا کرد:

شاعری در بود و در بنیادِ من

کاش بی‎درمان شود، درد است اگر

دردِ شیرین، دردِ مادرزادِ من.

راضی‌ام، بدبخت باشم، لیک باشم شاعری،

 راضی‌ام، سرسخت باشم، لیک باشم شاعری،

  راضی‌ام، چون سَعدِ سلمان

  با گناهِ شاعری در چاه ‎و زندانم کنند،

  چون هلالی شعر در لب سنگ‎بارانم کنند…

 راضی‌ام من، در خطای شعر رنجورم کنند،

  بلکه همچون رودکی کورم کنند

راضی‎ام میرم مرا در خاک نگذارند ولیک

شعر در دستم بمیرم

شعر در حَلقم بمیرم

شاعرِ خَلقم بمیرم!